در نظام مالیاتی ایران، مالیات های مستقیم به آن دسته از مالیات هایی اطلاق می‌شود که به صورت مستقیم از درآمد یا دارایی افراد و شرکت ها اخذ می شود. این نوع مالیات ها به دلیل ارتباط مستقیم با مالیات دهندگان، نقش مهمی در تأمین منابع مالی دولت دارند. قانون مالیات های مستقیم در ایران به طور خاص به تنظیم نحوه اخذ این مالیات ها پرداخته و قوانین مربوط به آن را مشخص می کند. به این شکل که افراد با ارسال صورتحساب الکترونیکی به سامانه مودیان می توانند مالیات خود را پرداخت کنند. در این مطلب قصد داریم به طور کامل در مورد مالیات مستقیم صحبت کنیم و انواع آن را برای شما توضیح دهیم. اما قبل از آن توضیه می کنیم که اگر نمی دانید سامانه مودیان چیست؟ حتما مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.
تعریف مالیات مستقیم
مالیات مستقیم به مالیاتی اطلاق می شود که به طور مستقیم از درآمد یا دارایی یک فرد یا نهاد اخذ می شود. برخلاف مالیات‌های غیرمستقیم مانند مالیات بر کالا و خدمات که در هنگام خرید محصولات از مصرف کننده دریافت می شد، مالیات مستقیم بر اساس وضعیت مالی فرد یا نهاد وضع می شود. یکی از انواع مهم مالیات های مستقیم، مالیات حقوق است که از درآمد حقوق و دستمزد کارمندان و کارگران کسر می‌شود.
انواع مالیات مستقیم
مالیات‌های مستقیم به طور کلی به دو دسته مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی تقسیم می شوند. مالیات بر دارایی را با عنوان مالیات بر ثروت هم می شناسند. این دو نوع مالیات هر کدام یک مجموعه هستند که در ادامه در مورد آن توضیح می دهیم:
- مالیات بر در آمد
- مالیات بر دارایی
مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد یکی از مهم ترین انواع مالیات های مستقیم است که بر اساس درآمد کسب شده از فعالیت های اقتصادی افراد و شرکت ها محاسبه می شود. این نوع مالیات، متناسب با میزان درآمد شخص یا نهاد مورد نظر تغییر می کند. به عبارت دیگر، هر چقدر درآمد بیشتر باشد، میزان مالیات پرداختی نیز افزایش می یابد. مالیات بر درآمد حقوق ممکن است شامل حقوق و دستمزد افراد، درآمد حاصل از اجاره املاک، سود مشاغل و سایر منابع درآمدی باشد. در قانون مالیات مستقیم و مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، برای افرادی که درآمد پایین تری دارند، معافیت هایی در نظر گرفته شده است، به طوری که افرادی با درآمد کمتر از حد معافیت، از پرداخت این مالیات معاف خواهند بود. انواع مختلف مالیات بر درآمد شامل مالیات بر درآمد حقوق، درآمد املاک، مالیات بر درآمد مشاغل، درآمد اشخاص حقوقی و درآمد اتفاقی است که در هر یک از این موارد، محاسبه مالیات متفاوت است.
- مالیات بر درآمد املاک: مالیاتی است که از درآمد حاصل از اجاره و فروش املاک اخذ می شود.
- مالیات بر درآمد حقوق: مالیات بر درآمد حاصل از حقوق و دستمزد افراد است که توسط کارفرما پرداخت می شود.
- مالیات بر درآمد مشاغل: شامل مالیات هایی است که از کسب وکارهای فردی یا شرکتی که درآمد دارند، اخذ می شود.
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی: مالیاتی است که از درآمد شرکت ها و سازمان ها اخذ می‌شود.
- مالیات بر درآمد اتفاقی: مالیاتی است که از درآمدهای غیرمستمر مانند سود حاصل از فروش دارایی های غیرمنظم و غیرثابت اخذ می شود.
مالیات بر دارایی
مالیات بر دارایی به مالیات‌هایی اطلاق می شود که بر اساس ارزش دارایی های فرد یا نهاد اخذ می شود. این نوع مالیات ممکن است شامل املاک، ارث، زمین های بایر یا مستغلات خالی از سکنه باشد. در مالیات بر دارایی، هدف اصلی دولت تأمین منابع مالی از طریق ارزیابی و اخذ مالیات بر دارایی های ثابت است که فرد یا نهاد در اختیار دارد. این نوع مالیات ها بیشتر به شکل سالانه و طبق ارزش‌گذاری دارایی ها محاسبه میشوند. به عنوان مثال، افراد مالک املاک و مستغلات، ممکن است موظف به پرداخت مالیات سالانه برای ملک خود باشند. از دیگر انواع مالیات‌های بر دارایی می‌توان به مالیات بر ارث، مالیات بر تمبر و مالیات بر زمین های بایر اشاره کرد که هرکدام شرایط خاص خود را دارند و بسته به نوع دارایی و انتقال آن، نرخ مالیات متفاوتی برای هر فرد یا نهاد تعیین می‌شود. بنابراین مالیات های مسقیم بر دارایی شامل موارد زیر هستند:
- مالیات بر ارث
- مالیات بر تمبر
- مالیات بر املاک و مستغلات خالی از سکنه
- مالیات سالانه املاک
- مالیات بر زمین‌های بایر
مزایا و معایب مالیات های مستقیم
مالیات مستقیم هم مانند تمام انواع دیگر مالیات ها دارای مزایا و معایبی هستند که در ادامه آن ها را برای شما عنوان می کنیم:
مزایا مالیات های مستقیم
- عدالت اجتماعی: مالیات های مستقیم بر اساس درآمد یا دارایی افراد تعیین می شود، بنابراین به توزیع عادلانه تر ثروت کمک می کند.
- شفافیت بیشتر: به دلیل اینکه مالیات ها به طور مستقیم از درآمد یا دارایی افراد اخذ می شود، فرآیند مالیات‌گیری شفاف تر از مالیات های غیر مستقیم است.
- کمک به توسعه دولت: دولت ها می توانند از درآمد حاصل از مالیات های مستقیم برای تامین منابع مالی برای پروژه های عمومی و خدمات اجتماعی استفاده کنند.
- پیشرفت اقتصادی: در صورت طراحی صحیح، مالیات های مستقیم می توانند به بهبود توزیع منابع و کاهش نابرابری های اقتصادی کمک کنند.
- کنترل تورم: چون مالیات های مستقیم بر اساس درآمد افراد محاسبه می‌شود، می توانند نقش موثری در کنترل تقاضای عمومی و کاهش تورم ایفا کنند.
معایب مالیات های مستقیم
- ایجاد فشار بر افراد با درآمد بالا: افراد با درآمد بالا ممکن است احساس کنند که بار مالیات های مستقیم برای آن‌ها سنگین است، به ویژه اگر نرخ های مالیاتی زیاد باشد.
- امکان فرار مالیاتی: برخی افراد یا شرکت ها ممکن است برای اجتناب از پرداخت مالیات های مستقیم از روش‌های قانونی یا غیرقانونی استفاده کنند.
- هزینه‌های اجرایی بالا: جمع‌آوری مالیات های مستقیم نیازمند زیرساخت های پیچیده و منابع انسانی زیاد است که ممکن است هزینه های اداری را افزایش دهد.
- تحمیل بار بر طبقات ضعیف: اگر سیستم مالیاتی به درستی طراحی نشود، ممکن است افراد با درآمد پایین تحت فشار مالی زیادی قرار گیرند.
- احتمال کاهش انگیزه‌های اقتصادی: اگر مالیات‌های مستقیم بیش از حد سنگین باشد ممکن است برخی افراد از سرمایه‌گذاری و کار بیشتر خودداری کنند.
نکاتی در مورد قانون مالیات‌های مستقیم
در مورد قانون مالیات مستقیم نکات مهمی وجود دارد که در ادامه آن ها را برای شما شرح می دهیم:
- مالیات‌های مستقیم به صورت فصلی یا سالانه از افراد و شرکت‌ها اخذ می‌شود.
- طبق قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات‌ها از تمامی درآمد های مشمول مالیات اخذ می شود.
- برای مشاغل، میزان مالیات به صورت پلکانی تعیین می شود.
- طبق قانون، افرادی که درآمد زیر حد معافیت دارند، از پرداخت مالیات معاف هستند.
- قانون مالیات های مستقیم روی اوراق مشارکت و سود سپرده های بانکی تعلق نمی گیرد.
- دولت می‌تواند تخفیف هایی برای پرداخت زود هنگام مالیات ها در نظر بگیرد.
- نرخ این مالیات در ایران نسبه سایر کشورها پایین تر است.
- مالیاتی که به درآمد افراد حقیقی تعلق می گیرد، به صورت پایه های جدا در نظر گرفته می شود.
- طبق قانون مالیات مستقیم، مالیاتی به بهره توزیعیسهام در سطح افراد حقیقی تعلق نمی گیرد.
قانون مالیات های مستقیم 1402
قانون مالیات‌های مستقیم 1402، تغییرات جدیدی را در سیستم مالیاتی کشور به وجود آورده است. این تغییرات شامل اصلاحات در بخش‌های مختلف مالیاتی و نحوه تعیین میزان مالیات بر درآمد و دارایی است. در ادامه باب های مختلفی که در این قانون وجود دارند را برای شما شرح می دهیم:
باب اول: اشخاص مشمول و معاف از مالیات‌های مستقیم
این باب به تعیین افرادی که مشمول مالیات‌های مستقیم هستند، پرداخته و شرایط معافیت ها را شرح می‌دهد.
سرفصل ها
- کلیه افراد حقیقی و حقوقی مشمول مالیات‌های مستقیم می شوند.
- کلیه اشخاص حقیقی ایرانی که در داخل یا خارج از کشور درآمد کسب می کنند، باید مالیات بپردازند.
- تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که در خارج یا داخل ایران دارای اموال یا املاک هستند، باید مالیات آن را پرداخت کنند.
- اشخاص معاف از مالیات باید شرایط خاصی داشته باشند: تمام وزارتخانه ها و ادارات دولتی، همه دستگاه هایی که دولت بودجه آن ها را تامین می کند، شهرداری ها، بخشداری ها و دهیاری ها معافیت مالیاتی دارند.
باب دوم: مالیات بر دارایی قانون مالیات‌های مستقیم
این باب به توضیح انواع مالیات بر دارایی پرداخته و نحوه تعیین مالیات را مشخص می‌کند.
سر فصل ها
- مالیات بر ارث (مواد قانونی 17 تا 43)
- مالیات بر حق تمبر (مواد قانونی 44 تا 51)
- مالیات بر املاک خالی از سکنه (مواد قانونی 10 و 11)
- مالیات سالانه املاک (مواد قانونی 3 تا 9)
- مالیات بر زمین های بایر (مواد قانونی 12 تا 16)
باب سوم: مالیات بر درآمد قانون مالیات‌های مستقیم
این بخش به جزئیات مالیات‌های بر درآمد پرداخته و نحوه محاسبه آن ها را توضیح می دهد.
سر فصل ها
- مالیات بر درآمد املاک (مواد قانونی 52 تا 80)
- مالیات بر درآمد کشاورزی (ماده قانونی 81)
- مواد قانونی 82 تا 92
- مالیات بر درآمد مشاغل (مواد قانونی 93 الی 104)
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (مواد قانونی 105 تا 118)
- مالیات بر درآمد اتفاقی (مواد قانونی 119 تا 128)
- مالیات بر درآمد ناشی از منابع مختلف (مواد قانونی 129 تا 131)
باب چهارم: مقررات مختلف قانون مالیات‌های مستقیم
این باب به موضوعات مختلف و تنظیمات مربوط به مالیات ها می پردازد.
سر فصل ها
- معافیت ها (مواد قانونی 132 تا 146)
- هزینه های قابل‌قبول و استهلاک (مواد قانونی 147 تا 151)
- قرائن و ضرایب مالیاتی (مواد قانونی 152 تا 154)
- مقررات عمومی (مواد قانونی 155 تا 176)
- وظایف مودیان (مواد قانونی 177 تا 181)
- وظایف اشخاص ثالث (مواد قانونی 182 تا 188)
- فصل هفتم: تشویقات و جرائم (مواد قانونی 189 تا 202)
- ابلاغ (مواد قانونی 203 تا 209)
- وصول مالیات (مواد قانونی 210 تا 218)
باب پنجم: سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات‌های مستقیم
در این باب، سازمان ها و مراجع مسئول رسیدگی به امور مالیاتی معرفی شده‌اند.
سر فصل ها
- مراجع تشخیص مالیات و وظایف و اختیارات آن ها (مواد قانونی 219 تا 235)
- ترتیب رسیدگی (مواد قانونی 236 تا 243)
- مرجع حل اختلاف مالیاتی (مواد قانونی 255 تا 251)
- شورای عالی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن ها (مواد قانونی 252 تا 259)
- هیئت عالی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن ها (مواد قانونی 261 تا 262)
- دادستانی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن ها (مواد قانونی 263 تا 282)
مشاغل مشمول قانون مالیات‌های مستقیم با توجه به بند الف ماده 169
طبق این بند، مشاغل مختلفی موظف به پرداخت مالیات هستند که باید درآمد خود را گزارش دهند. این مشاغل عبارت هستند از:
- افرادی که کارت بازرگانی دارند به علاوه کلیه واردکنندگان و صادرکنندگان.
- تمام افرادی که صاحب کارخانه یا واحد های تولیدی هستند. و برای آن ها جواز تأسیس و پروانه بهره برداری از وزارتخانه ذی ربط صادر شده یا می شود.
- افراد و نهادهایی که از معادن بهره برداری می کنند.
- افرادی که صاحب مؤسسه های حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره ای، انفورماتیک، رایانه ای اعم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و طراحی سیستم و حسابداران رسم هستند.
- افرادی که صاحب مراکزی همچون مراکز آموزشی و پرورشی، آموزشگاه‌های آزاد، مدارس غیرانتفاعی، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی هستند.
- صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه ها و خانه های سالمندان.
- افرادی که دارای متل ها و هتل های سه ستاره و بالاتر هستند.
- بنکداران، عمده فروش‌ها، فروشگاه های بزرگ، واسطه های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها.
- افرادی که نمایندگی موسساتی همچون مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی را به عهده گرفته اند.
- صاحبان مؤسسات حمل و نقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری.
- افرادی که صاحب موسساتی همچون مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور هستند.
- صاحبان مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی.
مشاغل بند ب ماده 169 قانون مالیات های مستقیم چه مساغلی هستند؟
- صاحبان کارگاه های صنعتی.
- صاحبان مشاغل ساختمانی، تأسیسات فنی و صنعتی، نقشه‌کشی، نقشه‌برداری، محاسبات فنی و نظارت.
- افرادی که دارای چاپخانه ، لیتوگرافی هستند و یا خدمات چاپ و گرافیست ارائه می دهند.
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانه ای.
- وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری، مشاوران حقوقی و اعضای سازمان های نظام مهندسی.
- محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح های تحقیقاتی اشتغال دارند.
- دلالان، حق العملکاران، کارگزاران.
- افرادی که صاحب مراکز فرهنگی – هنری، فرهنگسراها، کانون های حرفه ای و انجمن های صنفی تخصصی هستند.
- افرادی که صاحب سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی هستند.
- افرادی که شغل آن ها فیلم برداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینمایی است.
- پزشکان و دندانپزشکان که دارای مطب هستند و دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند.
- افرادی که صاحب آزمایشگاه ها، رادیولوژی ها، فیزیوتراپی ها، سونوگرافی ها، الکتروانسفالو گرافی‌ها، سی تی اسکن ها، سالن های هستند و یا خدمات بهداشتی طبی و غیر طبی ارائه می دهند. همچنین افرادی که صاحب داروخانه ها اعم از انسانی و دامی، لابراتوارهای دندانسازی، مراکز ترک اعتیاد، مؤسسات ترمیم و کاشت مو، سازندگان اعضای مصنوعی، مراکز بینایی سنجی و شنوایی سنجی، مشاوره ژنتیک، مشاوره روان‌سنجی و روان‌شناسی، دفاتر خدمات پرستاری، مامایی و مراکز خدمات آمبولان هستند.
- افرادی که صاحب میهمان سراها، میهمان پذیرها و مسافرخانه‌ها هستند.
- صاحبان تالارهایی پذیرایی، رستوران ها، تهیه‌کنندگان غذاهای آماده و همچنین افرادی که خدمات پذیرایی ارائه می دهند و یا ظروف کرایه می دهند.
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی.
- صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز و اتوسرویس‌ها.
- صاحبان نمایشگاه ها و فروشگاه های اتومبیل و بنگاه های معاملات املاک و آژانس های کرایه اتومبیل.
- سازندگان و فروشندگان طلا و جواهر.
- عاملان فروش و فروشندگان آهن آلات، فروشندگان مصالح ساختمانی دارنده عاملیت مجاز یا توزیع (سیمان، گچ و سایر مصالح ساختمانی)
- صاحبان دفاتر خدمات ارتباطی (دفتر خدمات مشترکین تلفن همراه و آژانس‌های پستی)، صاحبان دفاتر خدمات دولت الکترونیک (پلیس+ ۱۰) و دفاتر خدمات الکترونیک شهر.
- افرادی که صاحب جایگاه های اختصاصی فرآورده‌های نفتی و گاز (پمپ‌های بنزین و گازوئیل و گاز) هستند.
- صاحبان مهدهای کودک و پیش‌دبستانی.
- ناشران و صاحبان مؤسسات انتشاراتی.
- صاحبان دفاتر خدمات پیک موتوری.
- افرادی که دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی دارند.
- افرادی که شیرینی فروش هستند و یا قنادی های کارگاهی دارند.
- افرادی که دارای کارگاه های تولیدی نان های حجیم، فانتزی و صنعتی هستند.
مشاغل پرداخت مالیات مستقیم با نرم افزار تیپی تکس
نرم‌افزار تیپی تکس یکی از نرم افزار های معروفی است که به مشاغل کمک می‌کند تا به صورت آنلاین مالیات‌های مستقیم خود را محاسبه و پرداخت کنند. این نرم افزار باعث سهولت در پرداخت و تسریع فرآیندهای مالیاتی می شود. هنگام استفاده از این نرم افزار دچار هیچ خطایی در امر ارسال صورتحساب الکترونیکی به سامانه مودیان نخواهید شد و می توانید با خیالی راحت به صورت منظم مالیات خود را پرداخت کنید.
سوالات متداول در خصوص مالیات مستقیم
مالیات مستقیم چیست؟
مالیات مستقیم به مالیات هایی اطلاق می شود که به طور مستقیم از درآمد یا دارایی افراد یا شرکت ها اخذ می شود.
چه کسانی مشمول مالیات مستقیم میشوند؟
افراد و شرکت هایی که درآمد یا دارایی های مشخصی دارند و طبق قانون مالیات های مستقیم موظف به پرداخت مالیات هستند.
مالیات مستقیم شامل چه نوع مالیات هایی می شود؟
مالیات بر درآمد، مالیات بر دارایی و سایر مالیات هایی که به طور مستقیم از درآمد یا دارایی افراد اخذ می شود.
آیا درآمدهای خارج از کشور نیز مشمول مالیات های مستقیم می شوند؟
بله، اگر فرد یا شرکت ایرانی درآمدی از خارج کشور کسب کند، ممکن است مشمول مالیات های مستقیم باشد.
راه های فرار از پرداخت مالیات مستقیم چیست؟
راه های قانونی و غیرقانونی مختلفی وجود دارد، اما بهتر است بهجای فرار از مالیات، از راه های قانونی برای کاهش آن استفاده کرد. در صورت اثبات فرار مالیاتی جریمه های سنگینی متقبل خواهید شد.
راه های قانونی برای کاهش مالیات مستقیم چیست؟
استفاده از معافیت ها، تخفیف ها و شفاف سازی مالیاتی می تواند به کاهش مالیات های مستقیم کمک کند.
